Konkatedra - Ikonografia witraży

 
Ikonografia witraży w nawie głównej i transepcie kościoła
p.w. Niepokalanego Serca Najświętszej Marii Panny
w Sokołowie Podlaskim

 
Wstęp
Przekaz ewangeliczny ujęty w tradycyjną ikonograficznie , bardzo specyficzną formalnie i głęboko zakorzenioną w teologii katolickiej opowieść jest podstawą cyklu witraży wykonanych dla katedry w Sokołowie Podlaskim przez artystę plastyka Andrzeja Łojszczyka. Wyraźnie widać tu zamiłowanie do dekoracyjności zdyscyplinowane jednak przez sugestywne konstruowanie przestrzeni. Kolorystyka natomiast przywołuje wyraziste barwy sztuki ludowej. Można by zaryzykować stwierdzenie , że patrząc na te witraże przenosimy się w świat polskich kolęd , pastorałek i starych pieśni kościelnych. Jednocześnie konsekwentnie budowana przestrzenność kompozycji oraz uproszczony rysunek doskonale harmonizują z modernistycznym charakterem architektury kościoła powstałej w stylu art - deco.
(Ewa Łubińska)
 

Nawa główna
Do nawy głównej kościoła zaprojektowano osiem witraży o wymiarach 150cm x 850cm. Okna mają charakter okien gotyckich o bardzo wydłużonych proporcjach. W poziomie okna podzielone są na cztery kwatery a w pionie na 17 kwater. W części szczytowej okna zakończone są gotyckim żebrowaniem. Geometryczna forma okien narzuciła rodzaj rozwiązania formalno - plastycznego kompozycji witrażowych.

Tematem witraży są cztery wydarzenia opisane w Ewangelii św. Łukasza. Są to:
1. Zwiastowanie - dwa okna po lewej stronie nawy
2. Nawiedzenie św. Elżbiety - dwa okna po lewej stronie nawy
3. Boże Narodzenie i pokłon Trzech Króli - dwa okna po prawej stronie nawy
4. Ofiarowanie w świątyni - jedno okno po prawej stronie nawy
5. Ucieczka do Egiptu - jedno okno po prawej stronie nawy
 
Przy komponowaniu wszystkich okien przyjęto zasadę trójpodziału - część środkowa każdego okna jest częścią główną związaną bezpośrednio z tematem. Część dolna każdego okna jest komentarzem malarskim do części centralnej. Część górna natomiast jest obrazem kosmosu symbolizującego wszechmoc Boga.

Nawa boczna południowa
 
Witraż pierwszy - Zwiastowanie
Część centralna: postać archanioła umieszczona jest w przestrzeni malarskiej składającej się z części poziomej wypełnionej rodzajem kamiennej posadzki i części pionowej będącej malarską interpretacją wnętrza. Archanioł jest przedstawiony w momencie wypowiadania pozdrowienia; uosabiająca go postać w białej luźnej tunice przyklęka poruszając szatę. Rzecz dzieje się jakby w domu Marii i dlatego umieszczono w kompozycji naczynie gospodarskie.
 
Część dolna: stanowi ją element dekoracyjny wpisany w kwadrat. Jest to stylizowany kwiat lotosu z oplatającą go wstęgą symbolizującą węża któremu Maryja zgniotła głowę. Część centralna tego witrażu otoczona jest dwunastoma kwaterami przedstawiającymi najważniejsze wydarzenia opisane w pierwszej księdze Starego  Testamentu. Są to sceny związane z grzechem pierworodnym i jego skutkami.
  1. Stworzenie Adama
  2. Stworzenie Ewy
  3. Popełnienie grzechu przez Ewę i Adama
  4. Wygnanie z raju
  5. Praca jako skutek grzechu
  6. Grzech Kaina
  7. Zniszczenie Sodomy i Gomory
  8. Budowa wieży Babel
  9. Potop - Arka Noego
  10. Sprzedanie Józefa
  11. Mojżesz z tablicą przykazań
  12. Krzak gorejący z imieniem Boga


Witraż drugi - Zwiastowanie - Maryja przyjmuje z pokorą zwiastowanie anielskie
Część centralna: postać Najświętszej Maryi Panny jako młodej dziewczyny jest umieszczona na tle umownie skomponowanej przestrzeni sugerującej wnętrze domu. Maryja ukazana jest w geście zakłopotanie ale jednocześnie pokornego przyjęcia oznajmionej jej woli Boga. Wazon z białym kwiatem symbolizuje czystość Maryi.
Część dolna: część ta skomponowana jest wokół centralnego kwadratu z wpisanym weń kołem i stylizowanym kwiatem białej lilji królewskiej symbolizującej niewinność i dziewictwo.
Dwanaście scen umieszczonych w kwaterach otaczających część centralną to jakby pełne uwielbienia komplementy składane Madonnie przez jej przyszłych czcicieli. Są to wezwania, nazwy lub obrazy, pod którymi czcimy Maryję.
  • Panno Anielska lub Królowo Aniołów
  • Święta Boża Rodzicielko
  • Święta Rodzina
  • Ucieczka do Egiptu - Maryja zawsze wierna
  • Królowo Polski
  • Opiekunko ubogich
  • Opiekunko kościoła
  • Wspomożenie wiernych
  • Matka Boża opiekunka dzieci
  • Matka Boża Gromniczna
  • Najświętsza Maryja Panna Nieustającej Pomocy
  • Matka Boża Bolesna

Nawiedzenie św. Elżbiety
Kompozycja składa się z dwóch okien witrażowych.
Pierwsze okno witrażowe podzielono na trzy poziome części - część centralna to postać Maryi stojącej w geście powitalnym przed domem św. Elżbiety, część górna to symbol kosmosu jako wszechmocy bożej ,część dolna składa się z dwunastu kwater wypełnionych kompozycjami nawiązującymi do wezwań Litanii Loretańskiej. Kwatery 1, 4, 9 - Różo Duchowna; kwatera 2 - Arko Przymierza (tęcza - biblijny symbol przymierza Boga z ludźmi); kwatera 3 - Bramo Niebieska; kwatera 5 - Wieżo z kości słoniowej; kwatera 6 - Domie Złoty; kwatera 7 - Matko Łaski Bożej; kwatera 8 - Gwiazdo zaranna; kwatery 10 i 11 - Królowo Aniołów.
Drugie okno witrażowe podzielono na trzy poziome części - część centralna (środkowa) to św. Elżbieta wychodząca przed dom aby powitać Maryję. Część górna to symbol kosmosu jako wyrazu wszechmocy bożej. U podstawy znajduje się skrzydło cheruba przedzielone dwoma ornamentami spiralnymi symbolizującymi nieskończoność i doskonałość Boga. Część dolna składa się z dwunastu kwater wypełnionych kompozycjami przedstawiającymi Abrahama i Mojżesza jako symboli Izraela i prawa Starego Testamentu. Cztery portrety kobiece to kobiety izraelskie, które towarzyszyły i usługiwały Chrystusowi w czasie jego działalności. W kwaterach 1, 4, 9 i 12 widnieją postacie aniołów; kwatera 2 - Abraham; kwatera 3 - Mojżesz; kwatera 5 - św. Maria Magdalena; kwatera 6 - Maria, siostra Łazarza; kwatera 7 - Marta, siostra Łazarza; kwatera 8 - św. Weronika; w kwaterach 10 i 11 umieszczono drzewo jako symbol raju i zarazem grzechu pierwszych ludzi.






Nawa boczna, północna

Witraż pierwszy - Boże Narodzenie
Część centralna - Maria z Dzieciątkiem i św. Józefem w szopie betlejemskiej z adorującymi wołem i osłem oraz aniołami postaciującymi chóry anielskie; u podstawy kompozycji dwaj pasterze.
Część górna - kosmos rozjaśniony gwiazdą symbolizującą radość z narodzenia Syna Bożego oraz oznajmienie Jego narodzenia całemu światu.
Część dolna - kompozycja składająca się z dwunastu kwater, w których zawarto komentarze do przyszłego nauczania Jezusa Chrystusa. Część centralna przedstawia anioła głoszącego chwałę bożą.

Kompozycje w dwunastu kwaterach dolnych:
  1. Pokłon Trzech Króli
  2. Ofiarowanie w Świątyni
  3. Ucieczka do Egiptu
  4. Chrystus w Świątyni wśród uczonych w Piśmie
  5. Chrzest Chrystusa
  6. Cud w Kanie Galilejskiej
  7. Przemienienie
  8. Chrystus i Jawnogrzesznica
  9. Uzdrowienie córki Jaira
  10. Chrystus i Samarytanka
  11. Ustanowienie Kościoła Katolickiego
  12. Wjazd do Jerozolimy

Witraż drugi, ściana północna - przybycie trzech mędrców; scena jest kontynuacją kompozycji z witrażu Bożego Narodzenia.
Część górna - kosmos z gwiazdą, która przyprowadziła mędrców do Betlejem.

Część centralna - na pierwszym planie pasterz, który przyszedł z darami dla Dzieciątka. Obok stoją trzej mędrcy zdumieni ubóstwem Syna Bożego.

Część dolna - kwatera środkowa z aniołem głoszącym chwałę Dzieciątka otoczona ośmioma kwaterami z kapelą pasterską przygrywającą Dzieciątku i Jego Matce.





Witraż trzeci - ściana północna. Tematem jest ofiarowanie w Świątyni; część górna jak w dwóch poprzednich.
Część centralna - Maryja z Dzieciątkiem w świątyni; stół na którym oparte jest Dzieciątko udekorowany jest wyobrażeniami arki przymierza i tablic dekalogu. Obok Maryi Panny znajdują się postacie Symeona i prorokini Anny głoszących chwałę Jezusa i wypełnienie obietnic zawartych w proroctwach Starego Testamentu.
Część dolna - symbolizuje historię zbawienia; centralna wpisana w kwadrat kompozycja obrazuje grzech pierwszych rodziców czyli spożycie owocu z drzewa wiadomości dobrego i złego. Kwadrat otoczony jest wyobrażeniem niebieskiej Jerozolimy symbolizującej wypełnienie przyrzeczeń zawartych w proroctwach Starego Testamentu.

 
Okno czwarte - strona północna - Ucieczka do Egiptu.

Część górna jak w witrażach poprzednich.
Część centralna okna - nawiązanie do tradycyjnego w malarstwie europejskim przedstawienia ucieczki św. Rodziny do Egiptu. Maria z Dzieciątkiem jadą na osiołku a za nimi podąża św. Józef. W tle grupa podróżnych wędrujących w tym samym kierunku. Scena widziana jest z góry z rozwinięciem partii pejzażowej ze wstęgą Nilu, piramidami i lecącym bocianem. U podstawy umieszczono dwie pionowe kwatery z bocianami i ibisami.
Część dolna - kwadratowa kwatera centralna zawiera kompozycję stylizowanego kwiatu lotosu; otacza ją dwanaście mniejszych kwadratowych kwater z kompozycjami nawiązującymi do motywów obecnych w kulturze starożytnego Egiptu, z którą mogła się zetknąć Święta Rodzina.



W
itraże po obu stronach transeptu od strony ołtarza głównego (wschodniego)



Okno południowe - witraż przedstawia "Wniebowstąpienie Jezusa Chrystusa" Witraż o wymiarach 10,5m x 4,2m
Część górna okna witrażowego - Rozeta - Na tle symbolicznego przedstawienia kosmosu postać Zmartwychwstałego Jezusa Chrystusa wstępującego do nieba. Jezus z poniesioną prawą ręką nakazującą apostołom ufność i wiarę w jego powtórne przyjście.

Część środkowa okna witrażowego - Dwie postacie aniołów na tle pejzażu z widocznym w oddali miastem - symbolem Jerozolimy. Aniołowie oznajmiają uczniom "Ten Jezus , wzięty od was do nieba przyjdzie tak samo jak widzieliście go wstępującego do nieba" Łk. DA. 1. 11.

Część dolna okna witrażowego - Grupa apostołów kontemplujących odejście Pana i wsłuchujących się w głos aniołów.

Plan pierwszy ,strona lewa - Najświętsza Maria Panna.

Plan pierwszy , strona prawa - Postać św. Piotra.

 





Okno północne - witraż przedstawia scenę zesłania Ducha Świętego na Apostołów.
Witraż o wymiarach 10,5m x 4,2m
Część górna okna witrażowego - Rozeta - Na tle symbolicznie przedstawionego wszechświata całą rozetę wypełnia postać Ducha Świętego w kształcie gołębicy.
Część centralna okna witrażowego - Symboliczny pejzaż przedstawiający fragment architektoniczny miasta świętego (Jerozolimy) z grupą Apostołów przyjmujących z pokora Ducha Świętego i go adorujących.
U podstawy witrażu dwie monumentalne postacie na których opiera się kościół ustanowiony przez Jezusa Chrystusa - Św. Piotr i Maryja Matka Chrystusa.
Powyżej św. Piotra i N. M. Panny dwa rzędy postaci apostołów i uczniów Jezusa .
Rząd dolny licząc od lewej to 1/ św. Bartłomiej 2/ św. Maria Magdalena 3/ św. Andrzej 4/ św. Mateusz Celnik 5/św. Filip 6/ św. Jan.
Rząd górny od lewej: 7/ św. Maciej 8/ św. Jakub 9/ św. Szymon Gorliwiec 10/ św. Jakub syn Alfeusza 11/ św. Tadeusz 12/ św. Tomasz / 13/ św. Paweł (wybranym na apostoła przez Chrystusa później)